Katma Değer Vergisi (KDV) iadelerinin usul ve esaslarını düzenleyen en önemli mevzuat 84 Seri No’lu KDV Genel Tebliği[1]’dir. Tebliğe göre KDV iade talepleri, “genel esaslar” ve “özel esaslar” olmak üzere iki yönteme göre yerine getirilmektedir. Genel esaslar iade taleplerinin normal prosüdürünü tanımlarken, özel esaslar; sahte ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge (SMİYB) düzenleme veya kullanma fiili ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi bulunan mükelleflerin nakden veya mahsuben iade taleplerini açıklamaktadır.
Özel esaslarla ilgili Tebliğ’deki bu düzenleme, “mükellefler hakkında yapılan tespit sonuçları” olarak isimlendirilen ve kısaca “KOD Listeleri” olarak ifade edilen listeler yardımıyla yapılmaktadır. Otomasyona geçmiş vergi dairelerinin bulunduğu iller kapsamında kod listelerinin oluşturulması, güncellenmesi ve duyurulması İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı (İVDB) “Mükellef Hizmetleri KDV Grup Müdürlüğü’ne” bağlı olarak çalışan “KDV Takip Birimi”tarafından yerine getirilmektedir. KDV Takip Birimi, hakkında olumsuz rapor veya tespit bulunan mükellefleri takip edip listelemekte ve ilgili birimlere duyurmaktadır.
Bu nedenle hakkında olumsuz rapor veya tespit, doğrudan mal ve/veya hizmet satın temin ettiği mükellefler hakkında olumsuz rapor veya tespit ile doğrudan mal ve/veya hizmet temin ettikleri safhadan önceki safhalarda yer alanlar hakkında olumsuz rapor veya tespit bulunan ve dolayısıyla KOD’a giren mükelleflerin KDV iadeleri özel esaslara göre yerine getirilmektedir. Çalışmamızda KDV iadelerindeki özel esaslar ve KOD listelerinin önemine değinilecektir.
KOD LİSTELERİ
“Sakıncalı Mükellefler Listesinde (VEDOP)” yer alan kodlar ve bu kodların açıklamaları aşağıdaki gibidir:
Kod 1: Sahte Ve Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Düzenlediği Tespit Edilen Mükellefler İle Bunların Ortakları Ve Kanuni Temsilcilerinin Kurdukları Veya Ortak Oldukları şirketler
Kod 2: Sahte Ve Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Kullananlar
Kod 3: Sahte Ve Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Düzenlediği Konusunda Haklarında Rapor Bulunan Mükelleflerin
Kod 4: Bastırdığı Belgelerin Zayii – Çalındığı Veya Kaybolduğunu Bildirenler
Kod 5 : Vergi Dairelerinin Yaptığı Tespit Sonucunda ,
Kod 5/1 Haklarında Rapor Bulunmamakla Birlikte SMİYB Düzenlediği Konusunda Tespit Bulunanlar.
Kod 5/2 Haklarında Rapor Bulunmamakla Birlikte SMİYB Kullandığı Konusunda Tespit Bulunanlar.
Kod 5/3 Adresinde Bulunmayanlar İle Sarih Adresi Tespit Edilemeyenler.
Kod 5/4 Defter, Belge İbraz Etmeyen Veya İncelemeye Sevk Edilenler İle Birden Fazla Döneme İlişkin Olarak KDV Beyannamesinin (Süresinden Sonra Verilenler Hariç) Verilmemesi.
Kod 6: (TEB) Taklit Edilen Belgeler: Kendisi Hakkında Herhangi Bir Olumsuz Tespit Ya da Rapor Bulunmadığı Halde Belgeleri Taklit Edilen Mükellefler Listesi.
Kod 7: Mükellefiyetleri Bulunmayan Ancak Üçüncü Kişiler Veya Diğer Tüzel Kişilikler Vasıtasıyla Sahte Belge Organizasyonu İçerisinde Bulunan Ve SMİYB Ticareti Yapanlar
Kod 8: İlgili şahıs ya da firmaların İş Ve İkamet Adreslerinde Yapılan Yoklamalarda Bulunmamalarından Dolayı 2004/13 Seri Nolu Uygulama İç Genelgesi Gereği Mükellefiyetleri Re’sen Terk Ettirilerek Kapatılan Mükellefler Listesi
Kod 9/1: SMİYB Düzenlediği Ve Hem Düzenleyip Hem Kullandığı Konusunda Hakkında Rapor Bulunan Ve Bakanlık Makamı Tarafından Oluşturulan Olumsuz Mükellefler Listesinde Yer Alan Mükellefler
Kod 9/2: SMİYB Kullandığı Konusunda Hakkında Rapor Bulunan Ve Bakanlık Makamı Tarafından Oluşturulan Olumsuz Mükellefler Listesinde Yer Alan Mükellefler
Bu listelerde yer alan mükelleflerin iade talepleri, listede yer alan mükelleflerden mal ve/veya hizmet temin eden mükelleflerin iade talepleri ile doğrudan mal ve/veya hizmet temin ettikleri safhadan önceki safhalarda yer alanlar hakkında listelerde belirtilen olumsuz rapor ve tespitlerin bulunması halinde iade talepleri özel esaslara göre yerine getirileceğinden KDV iadelerinin yerine getirilmesinde KOD listeleri son derece önem arz etmektedir.
Söz konusu listelerin oluşturulması, güncellenmesi ve duyurulması İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı (İVDB) “Mükellef Hizmetleri KDV Grup Müdürlüğü’ne” bağlı olarak çalışan “KDV Takip Birimi” tarafından yerine getirilmektedir.
KDV İADELERİNDE ÖZEL ESASLAR
Kapsam
Sahte ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge (SMİYB) düzenleme veya kullanma fiili ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi bulunan mükelleflerin nakden veya mahsuben iade taleplerinin özel esaslara göre yerine getirildiğini belirtmiştik.[2]İade talepleri özel esaslara göre yerine getirilecek mükellefler kapsamına:
– SMİYB düzenledikleri ya da kullandıkları konusunda haklarında rapor bulunan mükellefler, bu mükelleflerin raporun ait olduğu dönemdeki ortakları ve kanuni temsilcileri ile bunların kurdukları veya ortak oldukları şirketler ve rapor bulunanlardan mal alanlar,
– Haklarında rapor olmamakla birlikte olumsuz tespit bulunan (SMİYB düzenledikleri ya da kullandıkları, adreslerinde bulunmadıkları, mücbir sebep sayılan haller dışındaki nedenlerle defter ve belgelerini ibraz etmedikleri veya birden fazla döneme ilişkin olarak katma değer vergisi beyannamesini (süresinden sonra verilenler hariç) vermedikleri hususunda tespit bulunanlar) veya bu tespitler nedeniyle incelenmesi istenilenler ile bunlardan mal alanlar,
–Kendileri hakkında katma değer vergisi açısından ihtiyati tahakkuk ve ihtiyati haciz uygulananlar,
–İşletme kapasitesi ile iş hacmi arasında bariz nispetsizlik bulunanlar girmektedir.
Sahte veya Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Kavramı
KDV iade taleplerinin yerine getirilebilmesi, düzenlenen ve kullanılan belgelerin geçerliliğine ve gerçeği tam olarak yansıtmalarına bağlıdır.
Sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge (SMİYB) kavramına Vergi Usul Kanunu’nun 359’uncu maddesinde yer verilmiştir. Buna göre sahte belge; gerçek bir muamele veya durum olmadığı halde bunlar varmış gibi düzenlenen belgedir. Yani gerçek bir mal hareketi veya hizmet ifası olmaksızın düzenlenen belge sahte belgedir.
Muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge ise gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belgedir. Örneğin mal veya hizmetin miktar yada değerini gerçek değerinden az veya çok göstermek, belgenin düzenleme yetkisi bulunmayan kişiler tarafından düzenlenmesi veya adına belge düzenlenmesi gereken kişi yerine başkası adına belge düzenlenmesi gibi.
Olumsuz Rapor
Mükellefler hakkında yukarıda tanımı yapılan SMİYB düzenledikleri yada kullandıkları konusunda belirlemelerin yer aldığı vergi inceleme raporları “olumsuz rapor” sayılmaktadır. Bu nedenle, KDV iadelerinin özel esaslara (4 kat teminat veya inceleme raporu) göre yerine getirilmesine yol açan raporlardır.
Vergi inceleme raporuna dayanarak SMİYB düzenlediği tespit edilen mükellefler, bunların ortakları ve kanuni temsilcileri ile bunların kurdukları veya ortak oldukları şirketler KDV Takip Birimi tarafından Kod 1’e alınmaktadır. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından listeye alınanlar ise Kod 9/1’de görünmektedir.
SMİYB kullanıldığı konusunda belirlemelerin yer aldığı raporlarda, raporun ait olduğu herbir vergilendirme döneminde SMİYB kullanılması nedeniyle reddedilen KDV iade alacağının, iade hakkı doğuran işlem dolayısıyla yüklenilen verginin %5’ini aşması halinde bu rapor da olumsuz rapor sayılmaktadır. Hakkında SMİYB kullanma raporu bulunan mükellefler Kod 2’ye alınıyor. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından listeye alınanlar ise Kod 9/2’de görünmektedir. Yine vergi daireleri tarafından yapılan tespitler sonucunda; haklarında rapor bulunmamakla birlikte SMİYB kullandığıkonusunda tespit bulunan mükellefler ise Kod 5/2’ye alınmaktadır.
Olumlu Rapor
İade hakkı doğuran işlemler dolayısıyla düzenlenen olumlu raporlar, özel esaslardan genel esaslara göre iade yapılmasını (Kod listelerinden çıkmayı) sağlamaktadır. KDV iade uygulamaları bakımından bir raporun olumlu rapor sayılabilmesi için:
– İade hakkı doğuran işlem dolayısıyla yüklenilen vergilerin � veya daha fazlasının onaylanmış olması,
– Sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belgeler nedeniyle reddedilen bir kısım varsa bu kısmın, iade hakkı doğuran işlem dolayısıyla yüklenilen vergilerin %5’ini aşmaması gerekmektedir.
Yine reddedilen tutarlar ve bu tutarların toplam iade talebi içerisindeki paylarına açıkça yer vermek suretiyle Yeminli Mali Müşavir (YMM) Tasdik Raporları da olumlu rapor sayılmaktadır.
Olumsuz Tespitler
Aşağıda belirtilen durumlar olumsuz tespit sayılmaktadır.
– Belge düzenleyen veya kullanan mükellef nezdinde yapılmakta olan incelemede veya bu mükellefin ticari ilişkide bulunduğu diğer kişi veya kurumların incelenmesi sırasında yahut yetkili makamların yazıyla bildirmesi üzerine SMİYB düzenlendiği veya kullanıldığının vergi dairesinin ıttılaına girmesi,
-Mücbir sebep sayılan haller dışındaki nedenlerle ilgili dönem defter ve belgelerinin ibraz edilmemesi veya birden fazla döneme ilişkin olarak katma değer vergisi beyannamesinin (süresinden sonra verilenler hariç) verilmemesi,
-Yapılan yoklama ve araştırmalarda mükellefin bilinen adreslerinde bulunamaması (bu durumda olan mükelleflerden iade hakkı doğuran işlemin gerçekleştiği dönem itibariyle vergiye müteallik ödevlerini yerine getirdiği tespit edilenlerin işi bıraktığına ilişkin bildirimde bulunmamış olmaları olumsuz tespit sayılmaz.),
-Mükelleflerin işletmelerinin sermaye tutarı, kullandıkları kredi miktarı, üretim tesisi olanlarda tesisin kapasitesi, verimliliği, istihdam ettikleri işçi sayısı gibi unsurlar ile iş hacmi arasında bariz bir nispetsizlik bulunması. �zu kadar ki, bu tespitin en az vergi dairesi müdür yardımcısı başkanlığında oluşan üç kişilik bir komisyon tarafından mükellefin iş yerinde yapılacak bir yoklama ile tutanağa bağlanmış olması gerekmektedir.
KENDİLERİ HAKKINDA OLUMSUZ RAPOR VEYA TESPİT BULUNAN MÜKELLEFLERİN İADE TALEBİ
Haklarında SMİYB Düzenleme Raporu Bulunanlar (Kod 1, 9/1)
Haklarında SMİYB düzenlediği konusunda rapor bulunanların (Kod 1, 9/1), raporun vergi dairesine intikal ettiği tarihten sonraki ve bu tarihe kadar henüz sonuçlandırılmamış nakden veya mahsuben iade talepleri 4 kat teminat karşılığında ya da teminat gösterilmemişse münhasıran vergi inceleme raporu sonucuna göre yerine getirilir.
SMİYB düzenlediği vergi inceleme raporu ile tespit edilen mükelleflerin, ilgili dönemler için göstermiş oldukları teminatların, tarh edilecek vergi, kesilecek ceza ve hesaplanacak gecikme faizini karşılamaması halinde, bu alacakların tahsili için 6183 sayılı AATUHK hükümlerine göre gerekli tedbirler alınır.
Mükellef hakkında SMİYB düzenleme raporu varsa Kod listesinden hemen çıkabilmek için ödeme yapmak ya da tamamı için teminat göstermek gerekmektedir. Ancak bu da tek başına yeterli değildir. İlaveten mükellef hakkında bir adet “olumlu rapor” düzenlenmesi gerekmektedir. Bu durumda nakden veya mahsuben iade talepleri genel esaslara göre yerine getirilmeye başlanacaktır.
Şayet mükellef, “dış ticaret sermaye şirketi” veya “sektörel dış ticaret şirketi” ise, SMİYB’lere dayanarak iadesi alınan KDV’nin tutarı, aynı dönemde iade alınan toplam KDV tutarının yüzde 4’ünü aşmıyorsa; Koddan çıkabilmek için ya tarhı öngörülen vergi, ceza ve gecikme faizinin tamamının ödenmesi ya da tamamı için teminat gösterilmesi gerekmekte olup bunlar için olumlu rapor şartı yoktur.
Haklarında SMİYB Kullanma Raporu Bulunanlar (Kod 2, 9/2)
Haklarında SMİYB kullandığı konusunda rapor bulunanların (Kod 2, 9/2), raporun vergi dairesine intikal ettiği tarihten sonraki ve bu tarihe kadar henüz sonuçlandırılmamış nakden veya mahsuben iade talepleri 4 kat teminat karşılığında yada teminat gösterilmemişse münhasıran vergi inceleme raporu sonucuna göre yerine getirilir. İade talepleri hakkında bu bölüme göre işlem yapılabilmesi için SMİYB kullanma nedeniyle iade reddedilen verginin iade hakkı doğuran işlem dolayısıyla yüklenilen verginin %5’ini aşması gerekmektedir. Aksi takdirde iade talepleri genel esaslara göre yerine getirilecektir.
SMİYB kullanma raporlarında tarhı öngörülen vergi, buna ilişkin hesaplanacak gecikme faizi ile kesilecek cezaların ödenmesi veya bunların tamamı için teminat gösterilmesi durumunda Koddan çıkmak dolayısıyla genel esaslara göre işlem yapmak mümkündür. Ancak ödeme yapılmaz veya teminat gösterilmezse olumlu bir rapor düzenlenmesi gerekmektedir.
Haklarında Olumsuz Tespit Bulunanlar
SMİYB Düzenlediği Konusunda Tespitin Bulunması (Kod 5/1)
İncelemeye sevk edilmiş olsun olmasın haklarında SMİYB düzenlediği konusunda tespit bulunan (Kod 5/1) mükelleflerin nakden veya mahsuben iade talepleri; tespit bulunan dönemler için münhasıran vergi inceleme raporuna göre, diğer dönemler için 4 kat teminat karşılığında yerine getirilir. Teminat gösterilmemişse vergi inceleme raporuna göre iade yapılır. Teminat gösterilmişse, teminatlar da vergi inceleme raporu sonucuna göre çözülür.
SMİYB düzenlediği konusunda tespit bulunan mükellefler genellikle incelemeye sevk edilmektedir. Dolayısıyla Koddan çıkabilmek ve genel esaslara dönebilmek için inceleme raporunun olumlu olması gerekmektedir.
SMİYB Kullandığı Konusunda Tespitin Bulunması (Kod 5/2)
İncelemeye sevk edilmiş olsun olmasın SMİYB kullandığı konusunda hakkında tespit bulunanların, tespitin ilgili olduğu döneme ilişkin iade talepleri bu tespite konu alışlara isabet eden kısma 4 kat teminat gösterilmesi veya bu alışlara isabet eden kısmın iade talebinden çıkarılması halinde, kalan kısma ve diğer dönemlere ilişkin iade talepleri genel esaslara göre yerine getirilir. Teminat gösterilmemişse iade işlemi vergi inceleme raporuna göre yerine getirilecektir.
Koddan çıkabilmek için mükellef, kullandığı SMİYB’leri indirim listesinden çıkartıp düzeltme beyannamesi vererek tarh edilen vergi ve cezaları ödeyebileceği gibi bunların toplam tutarı kadar teminat da verebilir.
Adreslerinde Bulunmadıkları (Kod 5/3), Defter ve Belgelerini İbraz Etmedikleri veya Beyanname Vermedikleri Konusunda Tespit Bulunanlar (Kod 5/4)
Adreslerinde bulunmadıkları, mücbir sebep sayılan haller dışındaki nedenlerle defter ve belgelerini ibraz etmedikleri veya birden fazla döneme ilişkin olarak katma değer vergisi beyannamesini (süresinden sonra verilenler hariç) vermedikleri konusunda tespit bulunanların iade talepleri münhasıran vergi inceleme raporu sonucuna göre yerine getirilecektir.
Düzenlenecek raporda yukarıdaki olumsuz tespitlerin ortadan kalktığının belirtilmesi halinde Koddan çıkmak ve genel esaslara dönmek mümkündür. Ayrıca mükellefin defter ve belgelerini sonradan ibraz etmesi, vermediği beyannamelerini sonradan usulüne uygun olarak vermesi, yoklama ile tespit edilmek kaydıyla geçerli bir adresin ortaya çıkması hallerinde de genel esaslara göre iade yapılır.
DOĞRUDAN MAL VE/VEYA HİZMET TEMİN ETTİKLERİ MÜKELLEFLER HAKKINDA OLUMSUZ RAPOR VEYA TESPİT BULUNANLARIN İADE TALEBİ
Kendileri hakkında olumsuz rapor veya tespit bulunmayanların mal veya hizmet satın aldığı mükellefler hakkında olumsuz rapor veya tespit bulunması halinde, bu mükelleflerden yapılan (haklarında olumsuz tespit bulunanlardan sadece olumsuz tespitin bulunduğu dönemlerdeki) alışlara isabet eden kısma 4 kat teminat gösterilmesi veya bu alışlara isabet eden kısmın iade talebinden çıkarılması halinde, kalan kısma ve diğer dönemlere ilişkin iade talepleri genel esaslara göre yerine getirilir.
Olumsuz raporda öngörülen vergi, ceza, gecikme zammı ve faizlerin ödenmesi veya bunların toplamı kadar teminat gösterilmesi halinde, bunlardan mal yada hizmet alanların bütün dönemlerdeki iade talepleri genel esaslara göre yerine getirilir.
Yine iade talebinde bulunan mükellefin, haklarında SMİYB düzenleme dışında olumsuz tespit veya SMİYB kullanma raporu bulunanlardan kendi alışlarına ilişkin ödemelerini 84 Seri No’lu KDV Genel Tebliği’nin III/1.1. Bölümünde belirtildiği şekilde (banka havalesi, çek gibi) yaptıklarını tevsik etmeleri halinde iade talepleri genel esaslara göre yerine getirilecektir. Ancak ödemelerin mutlaka hesaba yapılması, isme yapılmaması çekin ise emre ya da nama olması hamiline olmaması gerekmektedir. Bu husus YMM tarafından hazırlanmış özel amaçlı kısa raporla da tevsik edilebilir.
DOĞRUDAN MAL VE/VEYA HİZMET TEMİN ETTİKLERİ SAFHADAN ÖNCEKİ SAFHALARDA YER ALANLAR HAKKINDA OLUMSUZ RAPOR VEYA TESPİT BULUNANLARIN İADE TALEPLERİ
Doğrudan mal ve/veya hizmet temin ettiği safahadan önceki safhalardaki mükellefler hakkında olumsuz rapor bulunan ancak kendileri veya doğrudan mal ve/veya hizmet ettiği mükellefler hakkında olumsuz rapor veya tespit bulunmayan mükelleflerin iade talepleri, olumsuz raporlarda iade talebinde bulunanlarla ilgili olarak bir sorumluluk öngörülmemesi halinde genel esaslara göre yerine getirilir. Aksi takdirde raporda belirtildiği şekilde işlem yapılır.
Doğrudan mal ve/veya hizmet temin ettiği safahadan önceki safhalardaki mükellefler hakkında olumsuz tespit bulunan ancak kendileri veya doğrudan mal ve/veya hizmet ettiği mükellefler hakkında olumsuz rapor veya tespit bulunmayan mükelleflerin iade talepleri, olumsuz tespite konu alışlar için 4 kat teminat gösterilmesi halinde genel esaslara göre yerine getirilir, gösterilen teminatın çözümü inceleme raporu ile yapılır.
Olumsuzluğun bulunduğu dönemlere ilişkin, doğrudan mal ve/veya hizmet temin edilen mükellefe ödemeler banka havalesi, çek gibi yollarla tevsik ediliyorsa iade talepleri genel esaslara göre yerine getirilir. Bu husus YMM tarafından hazırlanmış özel amaçlı kısa raporla da tevsik edilebilir. Yine önceki safhalardaki mükellefler hakkındaki olumsuz tespitlerin ortadan kalktığının anlaşılması halinde de iade talepleri için genel esaslara dönüş mümkündür.
SONUÇ OLARAK;
KDV iadelerinin usul ve esaslarını düzenleyen 84 Seri No’lu KDV Genel Tebliği’ne göre iade talepleri genel esaslar ve özel esaslar olmak üzere iki esasa göre yerine getirilmektedir. Genel esaslar iade taleplerinin normal prosüdürünü tanımlarken, özel esaslar; sahte ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge (SMİYB) düzenleme veya kullanma fiili ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi bulunan mükelleflerin nakden veya mahsuben iade taleplerini açıklamaktadır.
Aslında her iki esasta da mükellef iade konusu işleme bağlı olarak değişen eklerden oluşan bir iade dosyası hazırlamak zorundadır. İade sürecinin başlayabilmesi için iade dosyasının bağlı olunan vergi dairesine eksiksiz olarak sunulması şarttır. Dosyayı alan vergi dairesi, “KDV Kod Tarama Programı” sayesinde KDV iadesi talep eden mükellefin ibraz ettiği indirim ve yüklenim listelerinden KOD sorgulaması yapmaktadır. Kod listelerinde yer alan mükelleflerin iade talepleri, listede yer alan mükelleflerden mal ve/veya hizmet temin eden mükelleflerin iade talepleri ile doğrudan mal ve/veya hizmet temin ettikleri safhadan önceki safhalarda yer alanlar hakkında listelerde belirtilen olumsuz rapor ve tespitlerin bulunması halinde iade talepleri özel esaslara göre yerine getirilmektedir.
Özel esaslarla ilgili 84 Seri No’lu Tebliğ’deki bu düzenleme, “mükellefler hakkında yapılan tespit sonuçları” olarak isimlendirilen ve kısaca “KOD Listeleri” olarak ifade edilen listeler yardımıyla yapıldığından KDV iadelerinin yerine getirilmesinde KOD listeleri son derece önem arz etmektedir.